Φωτογραφικό υλικό από τη βιβλιοπαρουσίαση στη Θεσσαλονίκη

Advertisements

Χθες

Κινηματογράφος και Οκτωβριανή Επανάσταση

Πετυχημένη η εκδήλωση για τον σοβ. κιν.

ΤΥΠΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ (6)

Μια άλλη διαστρέβλωση των αρχών του μαρξισμού συνίσταται στην

απόπειρα ορισμένων ειδικών της λογικής –απόπειρα που εμφανίστηκε

στη διάρκεια των συζητήσεων- να παρουσιάσουν την τυπική λογική

σαν επιστήμη αυτών των νόμων της σκέψης, που, τάχα, δεν θα

αντανακλούσαν καμιά όψη της αντικειμενικής πραγματικότητας, αλλά

που θα ήταν μόνο οι ειδικοί νόμοι της σκέψης. Το πιο συνηθισμένο

επιχείρημα για να στηριχθούν αυτοί οι ισχυρισμοί είναι πως όλα

εξελίσσονται κι αλλάζουν στη φύση και στην κοινωνία, ενώ ο

θεμελιώδης νόμος της σκέψης θα ήταν ο νόμος της ταυτότητας, που

λαθεμένα ερμηνεύεται σα νόμος της μονιμότητας και της ακινησίας.

Είναι φανερό πως αυτή η θεωρία για τους νόμους της τυπικής λογικής

(νόμους της ταυτότητας, της αντίφασης, του αποκλεισμένου τρίτου,

του αποχρώντος λόγου) είναι ιδεαλιστική και καντιανή. Είναι απόλυτη

ανάγκη να ξαναθυμήσουμε πως στη διάρκεια όλης της ιστορίας της, η

τυπική λογική, όπως και κάθε άλλος τομέας της γνώσης, ήταν το

θέατρο μιας αδιάκοπης πάλης ανάμεσα στον υλισμό και τον ιδεαλισμό.

Το να διαχωρίσουμε από την πραγματικότητα τις μορφές και τους

νόμους της σκέψης και ν’ αρνηθούμε πως είναι η αντανάκλαση των

σχέσεων και των αντικειμενικών νόμων, οδηγεί αναπότρεπτα στον

αποχωρισμό του υποκείμενου απ’ το αντικείμενο. Ο παραμικρός

συμβιβασμός μ’ αυτές τις απόψεις κι ακόμα περισσότερο η υπεράσπισή

τους, αποτελεί προδοσία των θεμελιωδών αρχών του μαρξισμού. Οι σοβιετικοί ειδικοί της λογικής πρέπει να πολεμήσουν ενεργητικά αυτού του είδους τις ιδεαλιστικές παραποιήσεις.

Τέλος, σημειώθηκε η τάση μερικών ειδικών της λογικής να θεωρήσουν

την τυπική λογική σαν τη μοναδική επιστήμη των νόμων και των

μορφών της σκέψης, ενώ στην πραγματικότητα, η διαλεκτική λογική

ασχολείται με τους νόμους και τις μορφές της σκέψης όπως και η

τυπική λογική και μάλιστα περισσότερο απ’ αυτήν.

Μια σειρά από σφάλματα αποκαλύφθηκαν στη συζήτηση των

προβλημάτων της λογικής. Ορισμένοι συζητητές υιοθέτησαν την

απογυμνωμένη από αρχές θέση, της «σωστής μέσης οδού».

Αναγνώριζαν δηλαδή πως η τυπική λογική είναι κατώτερη από τη

διαλεκτική, αλλά, ταυτόχρονα, την έβλεπαν σαν απαραίτητο

συστατικό της διαλεκτικής λογικής.

Αντί να εξετάσουν τα προβλήματα, μερικοί αρκέστηκαν στο να

αναφέρουν διάφορα τσιτάτα από τους κλασικούς του μαρξισμού-

λενινισμού, που τα απομόνωναν από το συνολικό κείμενο και αντί να

φωτίσουν το βαθύτερο νόημά τους, τα ερμήνευαν κάπως αυθαίρετα.

Μια από τις αδυναμίες της συζήτησης είναι ακόμα η αποχή πολλών

ειδικών.

Η συζήτηση αποκάλυψε πως ανάμεσα στους ειδικούς της λογικής

υπάρχουν λαθεμένες αντιλήψεις, πάνω σε ολότελα ξεκαθαρισμένα

σημεία, λυμένα από το μαρξισμό εδώ και πολύ καιρό. Αυτές οι

λαθεμένες αντιμαρξιστικές αντιλήψεις, εμπόδισαν τους ειδικούς να

δημιουργήσουν ένα εγχειρίδιο τυπικής λογικής απόλυτα ικανοποιητικό,

και δυσκόλεψαν τη μελέτη των προβλημάτων της λογικής. Έτσι

αποδείχνουν πως δεν κατέχουν όλοι οι σοβιετικοί τις βάσεις το

μαρξισμού-λενινισμού.

Ο δρόμος που πρέπει ν’ ακολουθήσουμε για να ξεπεράσουμε τις

σοβαρές αδυναμίες και τις παρεκκλίσεις από το μαρξισμό, που

ξεσκεπάστηκαν σε ορισμένους από τους ειδικούς μας, είναι η σοβαρή

και εξονυχιστική μελέτη των έργων των κλασικών του μαρξισμού-

λενινισμού.

Σπουδαία καθήκοντα αναλαβαίνουν οι σοβιετικοί ειδικοί της λογικής

και πρώτα απ’ όλα αυτά που προκύπτουν από το έργο του Στάλιν: «Ο

μαρξισμός και τα προβλήματα της γλωσσολογίας».

ΤΥΠΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ (5)

 

• Η διαλεκτική λογική εφαρμόζεται τόσο στη γνώση των νόμων και των

  μορφών της σκέψης, όσο και στη γνώση των νόμων της

  πραγματικότητας. Αποκαλύπτει τον οργανικό δεσμό που ενώνει τις

  μορφές και τους νόμους της σκέψης με τους νόμους του

  αντικειμενικού κόσμου και δείχνει πως οι μορφές και οι νόμοι είναι ο

  καθρέφτης των νόμων του αντικειμενικού κόσμου.

  Σε σχέση με την τυπική λογική, η διαλεκτική λογική αντιπροσωπεύει

  ένα ανώτερο στάδιο και καινούριο ποιοτικά, της εξέλιξης της σκέψης.

  Όπως είπε ο Ένγκελς σε μια βαθυστόχαστη σύγκριση, η διαλεκτική

  λογική σε σχέση με την τυπική είναι ό,τι τα ανώτερα μαθηματικά σε

  σχέση με τα στοιχειώδη.

  «Σε αντίθεση με την παλιά λογική που είναι μόνο τυπική, η διαλεκτική

  λογική δεν αρκείται να απαριθμεί και να κατατάσσει, χωρίς να

  συσχετίζει, τη μια με την άλλη μορφή της κίνησης της σκέψης, τις

  διάφορες δηλαδή μορφές της κρίσης και του συλλογισμού. Αντίθετα,

  συνάγει τις μεν από τις δε, εξαρτά τη μεν από τη δε κι αντί να τις

  συναρμολογεί βγάζει μέσα από τις κατώτερες, ανώτερες μορφές».

  Η διαλεκτική λογική, σαν ανώτερη λογική, δεν καταργεί την κατώτερη

  λογική, την τυπική λογική. Ξεκαθαρίζει τον περιορισμένο χαρακτήρα

  της. Η διαλεκτική λογική ανήκει στο μαρξισμό, του οποίου αποτελεί

  συνθετικό μέρος, ενώ η τυπική λογική δεν αποτελεί μέρος του.

  Αυτή είναι η μαρξιστική θέση για την τυπική λογική και η σχέση της με

  τη διαλεκτική λογική. Αυτή η θέση διατυπώθηκε με σαφήνεια από τους

  κλασικούς του μαρξισμού-λενινισμού.

  Σύμφωνα μ’ αυτή τη μαρξιστική θέση δεν μπορούμε παρά ν’

  απορρίψουμε σαν ανάξια και σα βλαβερά τα «σχέδια» για τη

  δημιουργία μιας κάποιας «τυπικής διαλεκτικής λογικής», «νέας» και
  «ιδιαίτερης» κατά τους ορισμούς που χρησιμοποιούν μερικοί ειδικοί,

  για μια «τυπική λογική της διαλεκτικής». Μια τέτοια

  «διαλεκτικοποίηση» της τυπικής λογικής μειώνει το βάθος του

  μαρξισμού. Από την άλλη μεριά, υπομονεύει τα θεμέλια της ύπαρξης

  της τυπικής λογικής και καταλήγει στην ολοκληρωτική της

  εκμηδένιση, γιατί δεν μπορούμε να «διαλεκτικοποιήσουμε» την τυπική

  λογική χωρίς να την καταστρέψουμε σαν λογική.

  Ο όρος «τυπική διαλεκτική λογική» είναι ένας πλήρης παραλογισμός.

  Στην επιστημονική και παιδαγωγική δουλειά η «διαλεκτικοποίηση» της

  τυπικής λογικής ήταν πάντα και μένει ένα εκλεκτικό μίγμα τυπικής

  λογικής και διαλεκτικού υλισμού.

  Προσπαθούν να εξηγήσουν με τη βοήθεια των μέσων που παρέχει η

  τυπική λογική τα γεγονότα ή τα συμπεράσματα που αποκτήθηκαν από

  την εφαρμογή της διαλεκτικής λογικής ή θέλουν να δώσουν μια

  «διαλεκτική» ερμηνεία στην τυπική λογική. Στις περιπτώσεις αυτές

  πρόκειται για ένα μπέρδεμα της τυπικής με τη διαλεκτική λογική.

  Η τάση που επιδιώκει να ανακατέψει την τυπική λογική με το

  διαλεκτικό υλισμό και να ενσωματώσει την τυπική λογική στο

  μαρξισμό, αποτελεί την πιο λαθεμένη τάση, που στην επιστήμη της

  λογικής φέρνει σύγχυση και βλάβη. Η τάση αυτή παραμορφώνει τις

  αρχές του μαρξισμού.

  Γι’ αυτό είναι καθήκον των σοβιετικών ειδικών της λογικής ν’

  αντιταχθούν ενεργητικά σ’ αυτή την τάση.

 

TYΠIKH KAI ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ (4)

 

• Η συζήτηση έδειξε εξάλλου, πως η πλειοψηφία των ειδικών της λογικής

  και των σοβιετικών επιστημόνων, μένει πιστή στη μαρξιστική θέση που

  αφορά ειδικά στην τυπική λογική και τις σχέσεις της με τη διαλεκτική

  λογική. Η μαρξιστική αυτή θέση, είναι η ακόλουθη: η τυπική λογική είναι

  η επιστήμη των νόμων και των στοιχειωδών μορφών της ορθής σκέψης.

  Είναι το σύνολο των στοιχειωδών κανόνων που δείχνουν πώς πρέπει να

  μεταχειριζόμαστε τις έννοιες, τις κρίσεις και τους συλλογισμούς με

  σαφήνεια, με συνέπεια, με αυστηρή εσωτερική συνοχή και δίχως

  αντιφάσεις.

  Η τυπική λογική είναι στοιχειώδης. Σύμφωνα με τον ορισμό του Λένιν,

  αντιμετωπίζει «τους τυπικούς ορισμούς και αφήνεται να οδηγηθεί από

  ό,τι είναι πιο συνηθισμένο ή χτυπάει πιο συχνά στο μάτι και κρατιέται

  γερά εκεί».

  Η τυπική λογική, που είναι απαραίτητη – αν και ανεπαρκής- για την

  εξαντλητική γνώση του αντικειμένου, δεν έχει τίποτα το μεταφυσικό,

  αρκεί να μην οδηγηθεί ίσαμε το απόλυτο και να μη θεωρηθεί πως είναι η

  μόνη δυνατή λογική.

  Δεν υπάρχουν δυο τυπικές λογικές, η μια, η παλιά, που θα ήταν

  μεταφυσική και η άλλη, η καινούρια, που θα ήταν διαλεκτική. Υπάρχει μια

  και μόνον τυπική λογική, που είναι καθολική. Απαρτίζεται από το σύνολο

  των στοιχειωδών κανόνων της σκέψης και τη συνοπτική θεωρία αυτών

  των κανόνων.

  Η αναγκαιότητα της τυπικής λογικής συνάγεται και από το γεγονός ότι

  τροφοδοτεί τους κανόνες της λογικής σκέψης, που είναι υποχρεωτικοί για

  όλους τους ανθρώπους και των οποίων η μη τήρηση οδηγεί στην

  καταστροφή της σκέψης, στο χάος και στη σύγχυση μέσα στη σκέψη. Για

  να σκεφτόμαστε με τάξη και με συνέπεια, πρέπει να εφαρμόζονται αυτοί

  οι κανόνες. Στη σκέψη των ανθρώπων που παραβιάζουν αυτούς τους

  κανόνες, δεν υπάρχει καμιά τάξη. Συνεπώς, δεν μπορεί να υπάρχει τάξη

  και στις πράξεις τους, εφόσον είναι αλήθεια πως οι πράξεις των

  ανθρώπων πρέπει πάντα να κυριαρχούνται από σκέψεις.
  Η γνώση και η τήρηση των βασικών κανόνων της τυπικής λογικής, δεν

  είναι υποχρεωτική μονάχα για τους μαθητές, παρά και για τους μεγάλους.

  Είναι υποχρεωτική για το λειτουργό του κράτους, για τον μηχανικό, και

  το δάσκαλο, για το γιατρό, για τον αγρονόμο και τον νομικό κλπ. Όταν

  δεν σκέφτεται κανείς με συνέπεια και με ακρίβεια, δεν μπορεί να παίξει

  καθοδηγητικό ρόλο σ’ έναν οποιοδήποτε τομέα. Οι φλύαροι και οι

  επιπόλαιοι διακρίνονται για την τάση που έχουν να καταστρέφουν μια

  ζωντανή επιχείρηση, με αποφάσεις που παραβιάζουν τους στοιχειώδεις

  κανόνες της λογικής και να φέρνουν την ανοησία και την ακαταστασία.

  Δεν μπορούμε να καταλάβουμε εκείνον που παραβιάζει και αγνοεί τους

  κανόνες της λογικής. Η σκέψη του είναι ασαφής και τα συμπεράσματά του

  στραβά. Όπως, εκείνος που αγνοεί τους κανόνες της αριθμητικής ή της

  γραμματικής, δεν μπορεί να λογαριάζει ή να γράφει σωστά, το ίδιο κι

  αυτός που αγνοεί τους κανόνες της λογικής δεν μπορεί να κρίνει ούτε να

  ενεργεί σωστά. Σ’ αυτό βρίσκεται η σπουδαιότητα της τυπικής λογικής.

  Η διαλεκτική λογική του μαρξισμού συμπίπτει με τη διαλεκτική και τη

  μαρξιστική θεωρία της γνώσης. Στην ουσία είναι πράγματα ταυτόσημα.

  «Η διαλεκτική λογική είναι η θεωρία όχι των εξωτερικών μορφών της

  σκέψης, αλλά των νόμων της εξέλιξης (…), του συγκεκριμένου υλικού

  περιεχομένου του κόσμου και της γνώσης του, δηλαδή ο ισολογισμός, το

  άθροισμα, το συμπέρασμα που βγαίνει από την ιστορία της γνώσης του

  κόσμου…»

 

ΤΥΠΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ (3)

 

• Η συζήτηση για τη γλωσσολογία και το έργο του Στάλιν: «Ο Μαρξισμός

  και τα προβλήματα της γλωσσολογίας» οδήγησαν τους χυδαίους

  ερμηνευτές του μαρξισμού στη σημερινή τροποποίηση της θέσης τους

  πάνω στα προβλήματα της λογικής. Υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την

  αρχική τους θέση για τον «ταξικό χαρακτήρα της λογικής», γιατί ήταν

  πολύ ανοιχτά μη-μαρξιστική. Αλλά αυτό έγινε για να υπερασπίσουν με

  περισσότερο ακόμα πείσμα την ιδέα –που πηγάζει άμεσα απ’ αυτή την

  πρώτη λαθεμένη αντίληψη- της «ενοποιημένης» λογικής, στην

  πραγματικότητα της τυπικής λογικής που βρέθηκε μπερδεμένη με τη

  μαρξιστική διαλεκτική. Ξέχασαν όμως – ή έκαναν πως ξέχασαν- ότι δεν

  είχαν εκθειάσει αυτό το μίγμα τυπικής λογικής με τη διαλεκτική, παρά

  μόνο για να ξεχωρίσουν τη δεμένη τάχα με μια τάξη «νέα» σοβιετική

  λογική, από την παλιά λογική που είναι δεμένη με την αστική τάξη. Παρ’

  όλο που ήταν αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν την αρχική θέση που

  υποστήριζε τον ταξικό χαρακτήρα της λογικής, θέλησαν με κάθε τρόπο

  να κρατήσουν τη συνέπεια που προκύπτει απ’ αυτήν. Μ’ αυτό τον τρόπο

  αποκάλυψαν την αδυναμία τους να χειριστούν τη λογική, να σκέπτονται

  με τρόπο λογικό και συνεπή.

  Για να δικαιολογηθεί η αρνητική συμπεριφορά αντίκρυ στην τυπική

  λογική, μερικοί μελετητές, σε άρθρα που δημοσιεύτηκαν, υποστήριζαν

  πως η λογική σαν επιστήμη των μορφών της σκέψης είναι δεμένη με μια

  τάξη και μ’ ένα κόμμα έστω κι αν το αντικείμενό της, οι μορφές της

  σκέψης, είναι καθολικό και πως συνακόλουθα, η τυπική «αστική» λογική

  πρέπει να δώσει τη θέση της στη «διαλεκτικοποιημένη» «σοβιετική»

  λογική. Οι συγγραφείς αυτών των άρθρων, ρίχνοντας τις θεωρητικές,

  κοινωνικές επιστήμες (όπως η Πολιτική Οικονομία, η Κοινωνιολογία

  κ.λ.π.), που από τη φύση τους είναι δεμένες με μια τάξη, στο ίδιο

  τσουβάλι με τις επιστήμες που δεν ερευνούν φαινόμενα συνδεόμενα με μια

  τάξη, στο ίδιο τσουβάλι με τις επιστήμες που δεν ερευνούν φαινόμενα

  συνδεόμενα με μια τάξη (όπως λ.χ. η Γραμματική και η Τυπική Λογική),

  ερμηνεύουν με χοντροκομμένο τρόπο τη Λενινιστική αρχή για τη θέση του

  κόμματος μέσα στην επιστήμη. Αυτές οι επιστήμες, που βέβαια όπως κι

  όλες οι άλλες επιστήμες, χρησιμοποιούνται από διάφορες τάξεις, δεν

  είναι δυνατό να θεωρηθούν ότι είναι δεμένες, σ’ ό,τι αφορά το βασικό

  τους περιεχόμενο, με μια τάξη.

  Χωρίς αμφιβολία, αυτή η σύγχυση κι αυτές οι χυδαίες ερμηνείες, έχουν

  ολέθριες συνέπειες στη δουλειά των επιστημόνων και των καθηγητών της

  λογικής, των δασκάλων και των σπουδαστών και τους μπερδεύουν.

  Πρέπει να πάρουμε αποφασιστικά μέτρα για να δώσουμε πολύ σύντομα

  τέλος, σ’ αυτή τη σύγχυση και σ’ αυτές τις χυδαίες ερμηνείες.

  Από τη συζήτηση βγήκε το συμπέρασμα πως οι σοβιετικοί ειδικοί της

  λογικής, βασίστηκαν στα γραπτά του Στάλιν για τη γλώσσα και για τον

  οργανικό της δεσμό με τη σκέψη και έφτασαν σε σωστά συμπεράσματα

  για τις λογικές μορφές και τους νόμους της σκέψης, που είναι αντικείμενο

  της τυπικής λογικής. Μπορούμε να διατυπώσουμε τα συμπεράσματα αυτά

  με τον ακόλουθο τρόπο:

  α) Οι μορφές της λογικής και οι νόμοι της σκέψης δεν αποτελούν

  υπεροικοδόμημα πάνω στη βάση, όπως και η γλώσσα, η οποία είναι στενά

  δεμένη με τη σκέψη. Η σκέψη δεν εξαφανίζεται ταυτόχρονα, μαζί με αυτή

  ή με την άλλη βάση και με το υπεροικοδόμημα που αντιστοιχεί σ’ αυτές.
  Διαφοροποιείται μονάχα συνεχώς. Έτσι και οι νόμοι και οι μορφές της

  σκέψης, δεν εξαφανίζονται αλλά εξελίσσονται μονάχα.

  β) Μια και οι μορφές και οι νόμοι της σκέψης δεν αποτελούν

  υπεροικοδόμημα πάνω από τη βάση, δεν έχουν ταξικό χαρακτήρα, είναι

  καθολικές. Ο λογικός μηχανισμός της σκέψης, οι μορφές της (έννοια,

  κρίση, συλλογισμός) και οι νόμοι τους είναι ακριβώς οι ίδιοι σε άτομα που

  ανήκουν σε διάφορες τάξεις και σε διάφορα έθνη. Οι μορφές και οι νόμοι

  της σκέψης είναι η αντανάκλαση της ίδιας και μοναδικής αντικειμενικής

  πραγματικότητας, είναι αποτέλεσμα της πρακτικής δραστηριότητας των

  ανθρώπων που επαναλαμβάνεται εκατομμύρια φορές.

  γ) Όπως η γλώσσα έτσι και η σκέψη, διαφέρει από το υπεροικοδόμημα και

  συνδέεται άμεσα με την παραγωγική δράση του ανθρώπου, όπως και με

  κάθε άλλη δραστηριότητά του. Κάθε σοβαρή αλλαγή της δραστηριότητας

  αυτής, καθρεφτίζεται στη σκέψη με την εμφάνιση νέων εννοιών, νέων

  κρίσεων και νέων μορφών συλλογισμού, δίχως να περιμένει να επέλθει

  αλλαγή στη βάση.

  δ) Η λογική κατασκευή της σκέψης, οι νόμοι της και –σε ακόμη

  μεγαλύτερο βαθμό- η θεωρία της, αλλάζουν και εξελίσσονται

  ασταμάτητα. Όπως και στη γλώσσα, δεν γίνονται κι εδώ εκρήξεις. Οι

  μορφές και οι νόμοι της σκέψης αναπτύσσονται αργά, με προοδευτική

  εξαφάνιση των παλιών χαρακτηριστικών στοιχείων και τη συσσώρευση

  άλλων καινούριων.

 

ΤΥΠΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ (2)

 

• Διακηρύχτηκε πως η λογική που, στις βασισμένες πάνω στην

  εκμετάλλευση κοινωνίες, ήταν πάντα όργανο στα χέρια των κυρίαρχων

  τάξεων, για την εξασφάλιση της ταξικής τους κυριαρχίας, διατηρεί

  πάντα στην ουσία της τον χαρακτήρα του υπεροικοδομήματος. Έτσι λ.χ.

  στο διάταγμα αρ. 361 της 23-3-48 του παλιού Υπουργείου της Ανώτατης

  Εκπαίδευσης, ο Σ. Καφτάνωφ, επαινώντας την εργασία που είχε γίνει στην

  Έδρα Λογικής του Πανεπιστημίου της Μόσχας είπε ότι:

  «Στην αρχαιότητα η τυπική λογική υποστήριζε την ιδεολογία των

  δουλοκτητών. Στο μεσαίωνα υπηρέτησε τη Θεολογία. Στην εποχή του

  καπιταλισμού προσαρμόστηκε στην αστική τάξη για να κρατήσει στις

  αλυσίδες της αστικής ιδεολογίας τις καταπιεζόμενες τάξεις».

  Σύμφωνα με τις απόψεις αυτές, ρίχτηκε η ιδέα να δημιουργηθεί μια

  ιδιαίτερη «Σοβιετική» λογική που θα αντιπαρατασσόταν στην παλιά

  τυπική λογική, που όπως ισχυρίζονταν ήταν αποκλειστικά αστική.

  Στο πρόγραμμα για τις έδρες λογικής και λογικής ψυχολογίας των

  Παιδαγωγικών Ακαδημιών και των Πανεπιστημίων, πρόγραμμα που

  εγκρίθηκε, τον Ιούλιο του 1949, από το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο των

  Κοινωνικών Επιστημών του Υπουργείου της Ανώτατης Εκπαίδευσης της

  ΕΣΣΔ, μπορεί κανείς να διαβάσει:

  «Ο κομματικός χαρακτήρας της λογικής… Η λογική στην υπηρεσία της

  ιδεολογίας… Η σοβιετική λογική πανίσχυρο ιδεολογικό όπλο του

  σοβιετικού λαού στην πάλη ενάντια στα υπολείμματα του παρελθόντος

  στη συνείδηση των ανθρώπων, στην πάλη ενάντια στην αστική

  ιδεολογία».

  Η αντιμαρξιστική αντίληψη που διακηρύσσει ότι η λογική της σκέψης

  ανήκει στο υπεροικοδόμημα, που έχει ταξικό χαρακτήρα, πως κάθε

  κοινωνικό και οικονομικό σύστημα έχει τη δική του λογική και πως κατά

  συνέπεια πρέπει να δημιουργηθεί μια ειδική σοβιετική λογική, είναι πέρα

  για πέρα αντίστοιχη με τις θεωρίες των οπαδών του Μαρρ για τη γλώσσα.

  Άμεση συνέπεια αυτής της αντίληψης ήταν ο ισχυρισμός των

  υποστηρικτών του ταξικού χαρακτήρα της λογικής, σύμφωνα με τον

  οποίο στη Λογική που διδασκόταν στα σχολεία μας δεν έπρεπε να

  βλέπουμε την παλιά την παλιά τυπική λογική, απελευθερωμένη τώρα από

  τον ιδεαλισμό, τη σχολαστικότητα και τη μεταφυσική, αλλά μια τυπική

  λογική «διαλεκτικοποιημένη».

  Πρόκειται για μια αντίληψη ολότελα ανεδαφική και ξένη προς τον

  μαρξισμό, που μπέρδευε την τυπική λογική με τη διαλεκτική με σκοπό ν’

  αντικαταστήσει την τυπική λογική με τη μαρξιστική διαλεκτική. Ενάντια

  στην τάση αυτή ο Λένιν κι ο Στάλιν είχαν αντιταχτεί αποφασιστικά.

  Με το πρόσχημα της δημιουργίας μιας καινούριας «Σοβιετικής» δήθεν

  ενοποιημένης λογικής, μέσα στην οποία η τυπική λογική και η διαλεκτική

  θα ήταν στενά ενωμένες, (ή πιο συγκεκριμένα, μπλεγμένες) οι χυδαίοι

  ερμηνευτές του μαρξισμού απορρίπτανε ουσιαστικά τόσο την τυπική

  λογική όσο και τη διαλεκτική λογική του μαρξισμού. Έτσι, χωρίς να

  αποδείχνουν τους ισχυρισμούς τους αντιτάσσονταν στις συγκεκριμένες

  υποδείξεις του Ένγκελς και του Λένιν, για τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά

  και τις ιδιομορφίες της διαλεκτικής λογικής του μαρξισμού, η οποία
  διαφέρει από τη στοιχειώδη σχολική λογική που ονομάζεται συνήθως

  τυπική λογική. Μ’ άλλα λόγια, αυτοί παραβίαζαν τις πιο στοιχειώδεις

  απαιτήσεις της λογικής.

 

ΤΥΠΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ (1)

• ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

  (Τον περασμένο χρόνο έγινε στην ΕΣΣΔ μια μεγάλη φιλοσοφική συζήτηση,

  σχετικά με την Τυπική και τη Διαλεκτική Λογική. Η «Ε.Τ.» δημοσιεύει τα

  συμπεράσματα της συζήτησης αυτής).

  Τα τελευταία χρόνια στη διδασκαλία της λογικής και σε μελέτες σχετικές

  με τη λογική, παρουσιάστηκαν πολλά πολύπλοκα προβλήματα και

  αντιλεγόμενα σημεία.

  Η σύνταξη του περιοδικού «Ζητήματα Φιλοσοφίας» εγκαινίασε τη

  συζήτηση για τα προβλήματα αυτά κι έτσι πάνω σ’ αυτό το θέμα άρχισε

  μια πλατιά ανταλλαγή απόψεων. Κρίθηκε αναγκαίο να ξεκαθαριστούν μια

  σειρά θέσεις, που αφορούσαν ορισμένα ζητήματα της λογικής και να μπει

  τέλος στην αταξία και στη σύγχυση, που κυριαρχεί στις γνώμες πολλών

  ειδικών της λογικής. Και μόνο το γεγονός πως μερικοί απ’ αυτούς δεν

  ήταν, σε ικανοποιητικό βαθμό, κάτοχοι των βάσεων του μαρξισμού-

  λενινισμού, αποδείχνει πως αυτή η σύγχυση δεν αφορούσε μονάχα

  ορισμένα σημεία, που δεν είχαν ακόμα μελετηθεί αρκετά, αλλά και

  ζητήματα που τα είχαν από πολύ καιρό λύσει οι κλασικοί του μαρξισμού-

  λενινισμού και που δεν μπορούσαν να αμφισβητηθούν.

  Κανείς δεν αγνοεί πως η σκέψη –που οι μορφές και οι νόμοι της αποτελούν

  το αντικείμενο της λογικής- είναι αδιάρρηκτα δεμένη με τη γλώσσα.

  Πάνω σ’ αυτό, ο Στάλιν έγραφε:

  «Όποιες και να’ ναι οι σκέψεις που γεννιούνται μέσα στο κεφάλι των

  ανθρώπων, δεν μπορούν να γεννηθούν και να υπάρξουν παρά μόνο πάνω

  στη βάση του λεκτικού υλικού, πάνω στη βάση των όρων και των

  προτάσεων της γλώσσας. Σκέψη χωρίς λεκτικό υλικό, χωρίς το «λεκτικό

  υλικό» της γλώσσας, είναι κάτι που δεν υπάρχει»

  Και ο Μαρξ:

  «Η γλώσσα είναι η άμεση πραγματικότητα της σκέψης».

  Η πραγματικότητα της σκέψης εκδηλώνεται με τη γλώσσα. Μόνο οι

  ιδεαλιστές μπορούν να μιλούν για μια σκέψη που δεν θα ήταν δεμένη με

  το «φυσικό υλικό» της γλώσσας, για μια σκέψη, χωρίς γλώσσα.

  Η σύγχυση και οι ολοφάνερα χυδαίες ερμηνείες στον τομέα της λογικής

  δημιουργήθηκαν από την ίδια βασική αρχή, εκείνη που προκάλεσε την

  εμφάνισή τους και στον τομέα της γλωσσολογίας.

  Οι χυδαίες ερμηνευτές του μαρξισμού, ο Μαρρ και οι οπαδοί του,

  θεωρούσαν ότι η γλώσσα έχει ταξικούς δεσμούς και την τοποθετούσαν

  ανάμεσα στα στοιχεία του υπεροικοδομήματος. Ανάλογες διαπιστώσεις

  έγιναν και για ό,τι αφορά στη λογική. Κι εδώ πάλι, οι χυδαίοι ερμηνευτές

  του μαρξισμού ισχυρίζονταν πως οι νόμοι και οι μορφές της σκέψης, που

  μελετά η τυπική λογική, έχουν ταξικούς δεσμούς και ότι αποτελούν ένα

  φαινόμενο του υπεροικοδομήματος. Συνεπώς δεν έπαψαν να καταγγέλλουν

  την τυπική λογική σαν όργανο του ταξικού εχθρού, σαν βάση της

  θρησκευτικής αντίληψης του κόσμου και την απόκλειαν από τη μέση

  Εκπαίδευση. Γι’ αυτό το λόγο, η σοβιετική νεολαία δεν διδασκόταν στη

  Μέση Εκπαίδευση τους κανόνες και τις στοιχειώδεις μεθόδους της

  λογικής σκέψης.

  Ο Λένιν, από το 1921 κιόλας, είχε δείξει την ανάγκη να διδάσκεται (με

  ορισμένες διορθώσεις) η τυπική λογική στις κατώτερες τάξεις του

  σοβιετικού σχολείου.

  Το 1946, με πρωτοβουλία του Στάλιν, αποφασίστηκε η εισαγωγή της

  διδασκαλίας της τυπικής λογικής στη Μέση Εκπαίδευση. Παρ’ όλ’ αυτά,
  ορισμένοι συνεργάτες της Ανώτατης Εκπαίδευσης της ΕΣΣΔ, του

  Ινστιτούτου Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Επιστημών και μερικών άλλων

  σπουδαίων Ινστιτούτων Φιλοσοφίας, συνέχισαν να υποστηρίζουν τη

  λαθεμένη και αντιμαρξιστική αντίληψη για τον ταξικό χαρακτήρα της

  λογικής. Αυτή η θέση εκφράστηκε τόσο στα προγράμματα της λογικής

  όσο και σε εγχειρίδια, που γράφτηκαν για λόγους εντυπωσιακούς, κι

  ακόμα περισσότερο σε προφορικές εκθέσεις.