Αμφισβητώντας την ίδια τη ιδέα της αρμονικής ανάπτυξης της ανθρώπινης προσωπικότητας, την ιδέα της κοινωνίας, στην οποία όπως διδάσκει ο μαρξισμός, «η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός αποτελεί προϋπόθεση της ελεύθερης ανάπτυξης όλων των μελών της», οι αστοί θεωρητικοί της κουλτούρας υποβιβάζουν τον άνθρωπο σε απλό ον, σε απλή μονάδα το «μαζικού» καταναλωτή. «HOMO KONSUMENS»-«Ανθρωπος καταναλωτής», έτσι τιτλοφορεί ο Ερριχ Φρομμ το κατασκεύασμα της σύγχρονης αστικής κοινωνίας.
Ο καταναλωτής αυτός δεν είναι σε θέση να διεισδύσει στα υψηλά ιδανικά της λογοτεχνίας και της τέχνης, δεν κατέχει αισθητικά καλλιεργημένα αισθήματα και δεν είναι διατεθειμένος να μυηθεί στα λεπτά ευαίσθητα κίνητρα της τέχνης. Αυτός ο εκπρόσωπος της «γκρίζας μάζας» καταλήγουν ύστερα από βαθύ συλλογισμό οι θεωρητικοί αυτοί, αφομοιώνει πιο ευχάριστα ένα καλλιτεχνικό προϊόν ελαφρότατου τύπου. Ενα τέτοιο κατασκεύασμα είναι πέρα για πέρα προσιτό γιατί ανταποκρίνεται στις πιο απλές, στις πιο πρωτόγονες συγκινήσεις, υπολογισμένες για ένα χαμηλό πνευματικό επίπεδο.
Τέτοιο προϊόν, τέτοιου είδους εργατο-τροφή προσφέρει η μαζική κουλτούρα της Δύσης. Και εδώ πρόκειται για κουλτούρα δεύτερης ποιότητας «κατασκευασμένης» κατά τρόπο βιομηχανοποιημένης αλυσίδας. Είναι πασίγνωστα τα έργα των κόμικς, των γουέστερν, των τηλεοπτικών παραστάσεων, των γκανγκστερικών και ερωτικών φιλμ, των ιστορικών με καρδιοχτύπια και φρικιαστικές εικόνες αίματος, γραμμένες σε βιβλία τσέπης, αυτά και άλλα πολλά παραγεμισμένα με πρόστυχη συναισθηματολογία, βία και σεξ…
Τα κίνητρα που εξηγούν το «αναπόφευκτο» της εμφάνισης κουλτούρας δεύτερης ποιότητας, είναι ξεκάθαρο. Αλλά θα ήταν αφέλεια να υποθέσουμε πως σκοπός της είναι μόνο να αποκομίσουν, να βγάλουν το επιθυμητό εμπορικό κέρδος. Όχι, το ιδιαίτερο ενδιαφέρον, η φροντίδα να ικανοποιήσουν την αξίωση του απλού ανθρώπου με ένα ευχάριστο, γαργαλιστό στα νεύρα εφήμερο έργο- είναι μόνο η εξωτερική, η εντυπωσιακή πλευρά της όλης υπόθεσης. Η αστική «μαζική κουλτούρα» κρύβει άλλον πιο σοβαρό σκοπό.
Και αυτός ο σκοπός της υπερασποστολής, όπως θα λέγαμε, της «μαζικής κουλτούρας» είναι να αποσπάει, να απομακρύνει τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων από την πραγματικότητα, από τα άλυτα καυτά προβλήματα της καθημερινής ζωής, που στέκουν μπροστά στα μέλη της αστικής ανταγωνιστικής κοινωνίας. Σε αυτό το πρόγραμμα, υπάρχει και η « θετική» πλευρά: αποσπώντας τον «εργαζόμενο λαό από το πεζοδρόμιο», από την κοινωνική πάλη, τον βάζει κάτω από τον ιδεολογικό έλεγχο στερεότυπων κανόνων της «καταναλωτικής κοινωνίας». Και για την επιτυχία αυτού του σκοπού δεν αρκεί μόνο να «αποκλείσει» τον άνθρωπο από τις καθημερινές φροντίδες και τα βάρη της συντήρησής του, χρειάζεται να τον βυθίσει σε ένα φανταστικό κόσμο, που να αγνοεί τα γεγονότα, που να εξωραϊζει όλα τα δυσάρεστα της αστικής πραγματικότητας. Ακριβώς αυτή η ψευδοφαντασία, αυτή η παραποίηση της αλήθειας μέσα από καλοστημένους ελαττωματικούς καθρέφτες παραμόρφωσης της «μαζικής κουλτούρας» επιδιώκει να φέρει στο μηδέν το υψηλό κοινωνικό λειτούργημα της τέχνης το οποίο ο Κ. Μαρξ καθόρισε σαν καθήκον πνευματικο-πρακτικής αφομοίωσης του κόσμου.
Από τα παραπάνω η αστική κουλτούρα βρίσκεται αφάνταστα μακριά. Δεν είναι η καλλιτεχνική παραμόρφωση της πραγματικότητας, αλλά η υποχρεωτική αντικατάστασή της με τη δημιουργία μύθων. Αυτό το σκοπό επιδιώκουν και τα αντίστοιχα μέσα: όσο πιο δραστικά είναι, τόσο το καλύτερο. Να γιατί απαραίτητα εξαρτήματα της «μαζικής κουλτούρας» γίνονται η πορνογραφία, η βία , η λατρεία του χρήματος. Στα έργα του ο σύγχρονος καπιταλισμός σαν να αποτυπώνει τον ίδιο τον εαυτό του: αναπαράγοντας σε συγκεντρωτική μορφή και ενορχηστρώνοντας (στο δικό του τόνο!) τα δικά του ελαττώματα, προσπαθεί να τα στεριώσει στις συνειδήσεις των ανθρώπων σαν κάτι το απαραβίαστο, το αιώνια χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης και των κοινωνικών σχέσεων. Ο άνθρωπος-βιαστής και ο άνθρωπος-σκλάβος, υπεράνθρωπος και θύμα- να οι δύο τύποι ηρώων στα έργα της «μαζικής κουλτούρας» που προσωποποιούν τη συμβολική τυπολογία της σύγχρονης αστικής κοινωνίας.
Μ’ αυτή την έννοια δεν είναι και τόσο μεγάλη η διάσταση ανάμεσα στη «μαζική κουλτούρα» και την ονομαζόμενη «εκλεκτική κουλτούρα», δηλαδή κουλτούρα για τους εκλεκτούς. Και στις δύο περιπτώσεις βρισκόμαστε μπροστά στη φυγή από την πραγματικότητα. Και στις δύο περιπτώσεις η ιδεολογική βάση και των λεπτών ραφιναρισμένων έργων και του ωμού ανοιχτού αναγνώσματος καθώς και του χοντροκομμένου θεάματος-αποτελείται από τα πνευματικά στερεότυπα της καπιταλιστικής κοινωνίας, που είναι σύμφυτα με αυτήν τα ένστικτα της απόκτησης ιδιοκτησίας, της επιθετικότητας και του αμοραλισμού, ή –και η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος- η ψυχική κατάρρευση εξαιτίας του πεσιμισμού, της παραλυτικής καθολικής μελαγχολίας.
Ποτό-κοκτέιλ, που περιέχει όλων των ειδών τα δηλητήρια, έτσι αποκάλεσε ο μεγάλος Χιλιανός , ο διακεκριμένος ποιητής του 20ου αιώνα Πάμπλο Νερούντα τον αντι-ουμανιστικό στην ουσία του προσανατολισμό της αστικής κουλτούρας.
Ο ΛΑΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Οι κομμουνιστές απορρίπτουν την αιωνιότητα του χωρισμού των ανθρώπων σε «εκλεκτό» και «απρόσωπο πλήθος». Το ίδιο, όπως και η βασισμένη σε αυτήν την ψεύτικη θέση διάκριση της κουλτούρας σε «μαζική» και «εκτελεστική»
Στον αστικό κόσμο μέσα σε κάθε εθνική κουλτούρα υπάρχουν δύο τάσεις-η δημοκρατική, ηλαϊκή, που συνδέεται με τις προοδευτικές παραδόσεις, και η τάση των εκμεταλλευτριών τάξεων. Στη λαϊκή, δημοκρατική, προοδευτική τάση κάθε εθνικής κουλτούρας, βρίσκονται εκείνες οι πνευματικές αξίες, που αποτελούν την περηφάνια των εθνών και μπαίνουν για πάντα στο θησαυροφυλάκιο της παγκόσμιας κουλτούρας. Π.χ., έτυχε διεθνούς αναγνώρισης η δημιουργός τέτοιων επιφανών καλλιτεχνών της δύσης, όπως του Λουί Αραγκον , του Πωλ Ελυάρ, του Ερνεστ Χένινγουεη, του Τζιμ Ολντριτζ, του Φρρίντριχ, του Ντιουρρεμαντ, του Μαρτί Λάρνι, του Αλμπέρτο Μοραβιά κ.α
Ακριβώς, αυτή την αυστηρή διαχωριστική γραμμή, που περνάει μέσα από την πνευματική ζωή της αστικής κοινωνίας, υπόδειχνε την εποχή του Λένιν. Την ανάπτυξη των προοδευτικών στοιχείων της κουλτούρας, την πραγματική της άνθηση, τη συνέδεε με το πρόβλημα της εγκαθίδρυσης τέτοιου κοινωνικού συστήματος, «το οποίο θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει την ομορφιά, το καθετί που θα υπερτερεί από κάθε άποψη και για το οποίο θα μπορούσε μόνο να ονειρευτεί κανένας στο παρελθόν». Ο Λένιν οραματίστηκε μία κουλτούρα η οποία όχι μόνο θα γινόταν προσιτή στις πλατιές λαϊκές μάζες, αλλά θα είναι κουλτούρα των ίδιων των μαζών.Τέτοια κουλτούρα δημιουργήθηκε στην ΕΣΣΔ. Κουλτούρα, που συμβάλλει στην πολύπλευρηάνθηση της προσωπικότητας του ατόμου, στην πνευματική ανάπτυξη των εργαζομένων τους οποίους προσελκύει στη συνειδητή δημιουργία και τους κάνει να συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία πραγματικών πνευματικών και πολιτιστικών αξιών