Για να συμπληρωθεί ό,τι ειπώθηκε παραπάνω για τους ιδεαλιστές, σαν συμπολεμιστές και διαδόχους του εμπειριοκριτικισμού, θα πρέπει με την ευκαιρία να σταθούμε στο χαρακτήρα της μαχιστικής κριτικής πάνω σε ορισμένες φιλοσοφικές θέσεις που θίγονται στη φιλολογία μας. Λόγου χάρη, οι μαχιστές μας που θέλουν να είναι μαρξιστές ρίχτηκαν με ιδιαίτερη χαρά στα «ιερογλυφικά» του Πλεχάνοφ, δηλ. στη θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα αισθήματα και οι παραστάσεις του ανθρώπου δεν αποτελούν αντίγραφα των αληθινών πραγμάτων και των προτσές της φύσης, δεν είναι εικόνες τους, αλλά συμβατικά σημεία, σύμβολα, ιερογλυφικά κτλ. Ο Μπαζάροφ ειρωνεύεται αυτόν τον ιερογλυφικό υλισμό και είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι θα είχε δίκιο, αν ανασκεύαζε τον ιερογλυφικό υλισμό προς όφελος του μη ιερογλυφικού υλισμού. Όμως ο Μπαζάροφ χρησιμοποιεί εδώ ξανά ένα ταχυδακτυλουργικό τέχνασμα, περνάει δηλαδή λαθραία την απάρνηση του υλισμού κάτω από τη σημαία της κριτικής του «ιερογλυφισμού». Ο Ένγκελς δεν μιλάει ούτε για σύμβολα, ούτε για ιερογλυφικά, αλλά για αντίγραφα, φωτογραφίες, απεικονίσεις, κατοπτρικά είδωλα των πραγμάτων. Ο Μπαζάροφ, αντί να δείξει τη σφαλερότητα της απομάκρυνσης του Πλεχάνοφ από τη διατύπωση που έδωσε ο Ένγκελς στον υλισμό, χρησιμοποιεί το λάθος του Πλεχάνοφ για να κρύψει από τους αναγνώστες την αλήθεια που έδειξε ο Ένγκελς.

Για να ξεκαθαρίσουμε και το λάθος του Πλεχάνοφ και τη σύγχυση του Μπαζάροφ, ας πάρουμε έναν εξέχοντα εκπρόσωπο της «θεωρίας των συμβόλων» (με την αντικατάσταση της λέξης σύμβολο από τη λέξη ιερογλυφικό δεν αλλάζει το ζήτημα), τον Χέλμχολτς, και ας δούμε πώς επέκριναν τον Χέλμχολτς οι υλιστές και πώς οι ιδεαλιστές μαζί με τους μαχιστές.

Ο Χέλμχολτς, μια από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες στον τομέα των φυσικών επιστημών, ήταν ασυνεπής στη φιλοσοφία, όπως και η τεράστια πλειοψηφία των φυσιοδιφών. Έκλινε προς τον καντιανισμό, μα και την άποψη αυτή δεν την ακολουθούσε με συνέπεια στη γνωσιολογία του. Να, παραδείγματος χάρη, οι συλλογισμοί του από τη «Φυσιολογική οπτική» του πάνω στο θέμα της συμφωνίας των εννοιών με τα αντικείμενα: «…Έχω χαρακτηρίσει τα αισθήματα απλώς σαν σύμβολα των φαινομένων του εξωτερικού κόσμου και έχω αρνηθεί κάθε ομοιότητα ή αναλογία τους με τα πράγματα που αντιπροσωπεύουν» (σελ. 579 της γαλλ. Μετάφρ. Σελ. 442 στο γερμ. πρωτ.) Αυτά είναι αγνωστικισμός, ωστόσο διαβάζουμε παρακάτω στην ίδια σελίδα: «Οι αντιλήψεις μας και οι παραστάσεις μας είναι αποτελέσματα που παράγονται πάνω στο νευρικό μας σύστημα και στη συνείδησή μας από τα αντικείμενα που βλέπουμε ή αντιλαμβανόμαστε». Αυτά είναι υλισμός. Μόνο που ο Χέλμχολτς δεν αντιλαμβάνεται καθαρά τη σχέση απόλυτης και σχετικής αλήθειας, πράγμα που φαίνεται στους επόμενους συλλογισμούς του: Λόγου χάρη, ο Χέλμχολτς λέει λίγο πιο κάτω: «Γι’ αυτό νομίζω ότι δεν μπορεί να έχει κανένα νόημα να μιλάει κανείς για μιαν άλλη αληθινότητα των παραστάσεών μας, εκτός από μια πρακτική αλήθεια. Οι παραστάσεις που σχηματίζουμε για τα πράγματα δεν μπορούν να είναι τίποτε άλλο παρά σύμβολα, φυσικά σημεία για τα πράγματα, που μαθαίνουμε να τα χρησιμοποιούμε για τη ρύθμιση των κινήσεών μας και των ενεργειών μας. Όταν μάθουμε να διαβάζουμε σωστά αυτά τα σύμβολα, θα είμαστε σε θέση να κατευθύνουμε με τη βοήθειά τους τις ενέργειές μας έτσι που να έχουν το ποθητό αποτέλεσμα»… Αυτό δεν είναι σωστό: Ο Χέλμχολτς κατρακυλάει εδώ στον υποκειμενισμό, στην άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας και της αντικειμενικής αλήθειας. Και φτάνει σε μια κραυγαλέα αναλήθεια, όταν κλείνει την παράγραφο με τα λόγια: «Η ιδέα και το αντικείμενο που παρασταίνει η ιδέα είναι δυο πράγματα που ολοφάνερα ανήκουν σε δυο εντελώς διαφορετικούς κόσμους…». Μόνο οι καντιανοί διασπούν έτσι ιδέα και πραγματικότητα, συνείδηση και φύση. Ωστόσο, διαβάζουμε λίγο παρακάτω: «Όσο για τις ιδιότητες, πριν απ’ όλα, των εξωτερικών αντικειμένων, αρκεί να σκεφτεί κανείς λιγάκι για να δει ότι όλες οι ιδιότητες που μπορούμε να τους αποδώσουμε σημαίνουν απλώς και μόνο ενέργειες που ασκούν τα εξωτερικά αντικείμενα είτε πάνω στις αισθήσεις μας, είτε πάνω σε άλλα αντικείμενα της φύσης» (σελ. 581 της γαλλ., σελ. 445 του γερμ. πρωτ.· μεταφράζω από τη γαλλική μετάφραση). Εδώ ο Χέλμχολτς ξαναγυρίζει στην υλιστική άποψη.